مسجد ایاصوفیه استانبول
مسجد ایاصوفیه؛ شاهکاری از تاریخ و معماری در استانبول
مسجد ایاصوفیه (Hagia Sophia) یکی از مشهور ترین بنا های تاریخی جهان است که در شهر استانبول در کشور ترکیه واقع شده است و از نظر گردشگری در صدر مساجد استانبول قرار دارد. این بنا به عنوان یکی از شاهکارهای معماری بیزانسی و اسلامی شناخته می شود و تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. ایاصوفیه در ابتدا به عنوان یک کلیسا ساخته شد اما بعد از فتح استانبول به مسجد تبدیل شد و در نهایت به موزه تغییر کاربری داد. در نهایت مجدداً در سال ۲۰۲۰ این بنا دوباره به مسجد تبدیل شد و امروزه نیز به عنوان مسجد کاربرد دارد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، معماری، اهمیت فرهنگی و کاربری های مختلف ایاصوفیه می پردازیم و پیشنهاد می کنیم در زمان تهیه تور استانبول و یا تور ترکیه حتماً از این شاهکار معماری دیدن نمایید.
مسجد ایاصوفیه استانبول
تاریخچه مسجد ایاصوفیه استانبول
تاریخچه ایاصوفیه تلفیقی از دوران های مختلف تاریخ می باشد، چرا که این مسجد خارق العاده بیش از 1500 سال قدمت دارد و در طول تاریخ دستخوش تغییراتی قرار گرفته است. در ادامه هر دوره تاریخی را به طور جداگانه بررسی خواهیم کرد:
دوره بیزانس
در ابتدا در سال ۵۳2 میلادی به دستور امپراتور ژوستینین یکم، ایاصوفیه با کار ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد تکمیل شد و در سال ۵۳۷ افتتاح شد. این مجموعه زیبا، نخستین بار به عنوان کلیسای بزرگ مسیحیت ارتدکس شرقی مورد استفاده قرار گرفت. این بنا به عنوان مرکز مذهبی و نماد قدرت امپراتوری بیزانس شناخته می شد. نام "ایاصوفیه" به معنای "حکمت مقدس" است و به یکی از صفات خداوند در مسیحیت اشاره دارد. به همین خاطر هم اکنون این بنا در بین مسیحیان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
مسجد ایاصوفیه در دوره عثمانی
پس از فتح قسطنطنیه (استانبول امروزی) توسط سلطان محمد فاتح در سال ۱۴۵۳ این کلیسای بزرگ و مقدس به مسجد ایاصوفیه تبدیل شد. در این دوره، تغییراتی در ساختار بنا ایجاد شد، از جمله اضافه شدن مناره ها، محراب و منبر. همچنین به دستور سلطان سلیمان اول بسیاری از موزاییک ها و نقاشی های مسیحی پوشانده شدند تا در آن مکان نماز جمعه را برپا کنند. در زمان سلطان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی در دیوارها و سقف ایاصوفیه نگاشته شد و این بنا بیشتر به شکل یک مسجد درآمد.
مسجد ایاصوفیه در دوره جمهوری ترکیه
در سال ۱۹۳۵، مصطفی کمال آتاتورک، بنیان گذار جمهوری ترکیه، مسجد ایاصوفیه را به موزه ایاصوفیه تبدیل کرد. این اقدام به منظور تاکید بر سکولاریسم و حفظ میراث فرهنگی جهانی انجام شد. در این دوره، بسیاری از موزاییک ها و نقاشی های مسیحی که در دوره عثمانی پوشانده شده بودند بازسازی و نمایش داده شدند، فرش ها برداشته شدند، گچ روی موزائیک ها با زحمت بسیار زیاد توسط متخصصین کنده شد و برای اولین بار در چندین قرن کف مرمر ساختمان با جلوه خاص خود نمایان گردید.
مسجد ایاصوفیه در دهه اخیر
در سال ۲۰۲۰، دیوان عالی ترکیه تصمیم به لغو وضعیت موزه ایاصوفیه گرفت و آن را دوباره به مسجد تبدیل کرد. این تصمیم که توسط رجب طیب اردغان گرفته شد، با واکنش های مختلفی در سطح جهانی مواجه شد. هم اکنون مراسمات مذهبی خاص و نماز جمعه در این مسجد انجام می شود.
معماری مسجد ایاصوفیه استانبول
معماری ایاصوفیه جذاب ترین بخش قابل بحث در مورد آن می باشد. معماری ایاصوفیه ترکیبی از سبک های رومی، بیزانسی و اسلامی است که با ظرافت خاصی با هم ادغام شده اند. یکی از ویژگی های بارز و مهم این بنا، گنبد بزرگ و باشکوه آن است که بر روی چهار پایه بزرگ قرار گرفته و نور طبیعی را به داخل بنا می تاباند. از موزاییک های زیبا و کاشی کاری های ظریف این بنا غافل نشوید، زیرا یکی دیگر از ویژگی های منحصر به فرد معماری ایاصوفیه هستند. این بنا مجموعاً دارای ۱۰۷ ستون و ۹ در است که عظمت و شکوه آن را به خوبی نشان می دهند. در ادامه هر کدام از این موارد را جداگانه تشریح کرده ایم.
گنبد عظیم ایاصوفیه
گنبد ایاصوفیه یکی از بزرگ ترین گنبدهای جهان است. این گنبد بر روی چهار طاق بزرگ قرار گرفته است و به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی معماری شناخته می شود. ژرفای گنبد ۱۸ متر و بلندی گنبد ۵۶ متر از سطح زمین است و قطر آن ۳۳ متر است. در ساقه گنبد، حلقه ای از ۴۰ پنجره نزدیک به هم قرار گرفته، که نور از آن ها به درون می تابد و حالت عرفانی محیط داخلی را چندین برابر می کند.
موزاییک ها و نقاشی ها ایاصوفیه
موزاییک ها و نقاشی های زیبای ایاصوفیه، یکی از دلایل اصلی مشهور بودن آن است. این موزاییک ها تصاویری از حضرت مسیح، مریم مقدس، فرشتگان و امپراتورهای بیزانسی را به نمایش می گذارند. بسیاری از این موزاییک ها در دوره عثمانی پوشانده شدند، اما خوشبختانه در دوره تبدیل شدن به موزه دوباره بازسازی و نمایش داده شدند.
امفالیون ایاصوفیه
امفالیون (Omphalion) یکی از عناصر معماری جالب و نمادین در مسجد ایاصوفیه است که در دوران بیزانسی ساخته شد. این بخش از ایاصوفیه به عنوان یک عنصر تزئینی و نمادین در کف کلیسای اصلی قرار دارد و از دایره ها و اشکال هندسی تشکیل شده است. امفالیون به عنوان یک نقطه کانونی در مرکز فضای داخلی ایاصوفیه، اهمیت مذهبی و تشریفاتی داشته است. این محوطه بیشتر در دوران امپراتوری رومیان کاربرد داشته و محلی بود که پادشاه برای انجام مراسم تاج گذاری قدم در آن می گذاشت.
ستون آرزو های ایاصوفیه
ستون آرزو (Wishing Column) یا ستون گرانیت در مسجد ایاصوفیه یکی از عناصر جالب و اسرارآمیز این بنای تاریخی است که توجه بسیاری از بازدید کنندگان را به خود جلب می کند. این ستون که به عنوان "ستون آرزو" یا "ستون عرقکن" نیز شناخته می شود، در بخش شمال غربی ایاصوفیه قرار دارد و با افسانه ها و اعتقادات مردمی همراه است. این ستون به عنوان نمادی از شفابخشی، برآورده شدن آرزوها و مقاومت توجه بسیاری از بازدید کنندگان را به خود جلب می کند.
مناره های ایاصوفیه
در دوره عثمانی، چهار مناره به ایاصوفیه اضافه شد. این مناره ها به عنوان نماد معماری اسلامی شناخته می شوند و به زیبایی بنا افزوده اند. یکی از منارها که در جنوب غربی ایاصوفیه قرار دارد، ساخته شده از آجرهای قرمز است. در حالی که ۳ منار دیگر از سنگ مرمر سفید ساخته شده اند که این 3 مناره به دستور بایزید دوم و سلیم دوم ساخته شده اند.
محراب و منبر ایاصوفیه
محراب و منبر در ایاصوفیه از ابتدا وجود نداشته و پس از تبدیل ایاصوفیه به مسجد، محراب و منبر به بنا اضافه شدند. محراب از جنس مرمر که جهت قبله را نشان می دهد و منبر برای خطبه های نماز جمعه استفاده می شود. بعدها در در سال ۱۷۴۰ حوضی جهت وضو ایجاد نمودند که این مکان را بیشتر به مسجد شبیه کرد.
اهمیت فرهنگی و مذهبی ایاصوفیه
ایاصوفیه به عنوان نمادی از وحدت و تنوع فرهنگی و مذهبی شناخته می شود. این بنا تاریخچه طولانی و پیچیدگی های دارد که بازتابی از تعاملات بین مسیحیت و اسلام است.
در ایاصوفیه کتابخانه ای با گنجایش 300 هزار جلد کتاب نفیس وجود دارد که اهمیت فرهنگی این مکان را به خوبی نشان می دهند.
ایاصوفیه در سال ۱۹۸۵ به عنوان بخشی از مناطق تاریخی استانبول در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این بنا به دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و معماری خود مورد توجه جهانیان قرار دارد.
ایاصوفیه به عنوان یک مرکز فرهنگی و علمی نیز شناخته می شد و دانشمندان و اندیشمندان بسیاری در آن به فعالیت می پرداختند.
دسترسی به ایاصوفیه
دسترسی به ایاصوفیه پس از رسیدن به استانبول بسیار ساده می باشد. ایا صوفیه در مرکز شهر قرار دارد و رفتن به آن کار بسیار ساده ای می باشد. این بنا، در محله سلطان احمد واقع شده است. در همین راستا با میدانی به نام ایاصوفیه رو به رو خواهید شد که در آن جا به وضوح این شاهکار زیبا را خواهید دید.
جاذبه های گردشگری اطراف ایاصوفیه
- کاخ توپکاپی در فاصله چند قدمی ایاصوفیه
- حمام خرم سلطان: کمتر از 200 متر
- باسیلیکا سیسترن: حدود 300 متر
- موزه باستان شناسی: 400 متر
- مسجد سلطان احمد: 500 متر
- برج گالاتا: در حدود 3 کیلومتر
رستوران های اطراف ایاصوفیه
- کافه رستوران وست تاون
- کافه رستوران شیوا
- رستوران استانبول ترکیش
- رستوران دریایی فیش هوم آخیرکاپی
- کافه رستوران یاکاموز تراس
نکات مهم در هنگام بازدید از ایاصوفیه
هنگام بازدید از مسجد، باید به پوشش خود توجه کنید. قانون و عرف به شما می گوید که، زنان باید بالاتنه و زانو های خود را بپوشانند و مردان نیز باید شلوار بلند بپوشند.
ساعت بازدید از مسجد ممکن است در طول سال تغییر کند. بهتر است قبل از سفر، ساعت بازدید را از منابع معتبر چک کنید.
برای ورود به مسجد، باید بلیط تهیه کنید. قیمت بلیط ورودی ممکن است در فصول مختلف متفاوت باشد.
عکاسی در داخل مسجد با محدودیت هایی همراه است. بهتر است قبل از عکاسی، از مسئولین مسجد اجازه بگیرید.
در ورودی ایاصوفیه، کنترل امنیتی انجام می شود. بهتر است وسایل غیرضروری همراه خود نبرید تا فرآیند بازرسی سریعتر انجام شود.
